Wat als ons lichaam na de dood iets kan herstellen voor de aarde?

In de natuur is het bijna onvermijdelijk: als een dier dood is, ontbindt het om bron te worden voor nieuw leven. Geholpen door bacteriën, schimmels, insecten, aasetende zoogdiertjes, vogels, ... Een bonte verzameling van leven die profijt heeft van de dood, met allemaal een nuttige rol in het natuurlijk systeem.

Ontbinding is het transformatieproces van de dood naar nieuw leven. Maar van alle levende wezens op deze planeet, lijkt de mens als enige aan dit natuurlijke proces te willen ontsnappen. In Nederland kunnen mensen worden gecremeerd of begraven (of gedoneerd aan de wetenschap), maar beide opties komen eigenlijk niet voor in de natuur.

In de Verenigde Staten, Duitsland, België en nu ook Nederland wordt initiatief genomen om een vorm van lijkbezorging mogelijk te gaan maken die de intelligentie van de kringloop van de natuur meer benut. Het lichaam wordt daarbij gecomposteerd tot voedzame aarde, en kan als bron dienen om bomen en planten te groeien. Een regeneratieve eindbestemming dus.

Wat is veraarden?

Veraarden is een nieuwe - op dit moment in Nederland nog niet toegestane - lichaamsbestemming gebaseerd op de natuurlijke cyclus van leven en dood. Het is gecontroleerd proces waarbij het lichaam van de overledene transformeert tot voedzame aarde. Het wordt ook wel humaan composteren of humusatie genoemd. Een overledene wordt daarbij in een bed gelegd van een organisch mengsel met onder andere hooi en stro, waar zich micro-organismen in bevinden die ons lichaam verteren. Het ritueel heeft veel gelijkenissen met begraven, maar een belangrijk verschil is dat veraarden bovengronds gebeurt. Ook vindt het veraardingsproces doorgaans plaats in een afgesloten cabine, binnen in een gebouw. Zo kunnen de omstandigheden van het veraarden ideaal gehouden worden.

Afhankelijk van de methode van veraarden duurt het transformatieproces zo’n veertig dagen, inclusief het verfijnen van de nog resterende botten. Het eindresultaat is voedzame aarde, ook humus of supercompost genoemd, rijk aan allerlei mineralen om bomen mee aan te planten en nieuw leven mee te voeden.

"Our bodies are full of potential. We have nutrients in us and there’s no way we should be packed into a box that doesn’t let us go into the earth. Decay and decomposition are amazing processes we are terrified of because they might seem icky and scary — your body aging, your food rotting — but without those processes, we would not be alive."

 

Katrina Spade van Recompose

 

Is veraarden ergens anders in de wereld al wel mogelijk?

Ja! Als eerste plek ter wereld heeft de Amerikaanse staat Washington in april 2019 ‘natural organic reduction’ toegestaan: het composteren van dode mensenlichamen tot vruchtbare humus, die wordt ingezet om plaatselijke natuurgebieden te herbebossen. Hier gingen jaren aan onderzoek, crowdfunding en lobby vooraf. In 2021 werd de eerste locatie geopend: Recompose. Initiatiefnemer Katrina Spade vertelt: “Our bodies are full of potential. We have nutrients in us and there’s no way we should be packed into a box that doesn’t let us go into the earth. Decay and decomposition are amazing processes we are terrified of because they might seem icky and scary — your body aging, your food rotting — but without those processes, we would not be alive.”

Ook dichterbij in België is jarenlang geëxperimenteerd met humusatie, hoewel het daar nog niet in de wet is opgenomen.

De echte primeur in Europa is in Duitsland: in de Duitse deelstaat Sleeswijk-Holstein heeft ‘Reerdigung’ sinds kort mogelijk gemaakt en hier heeft het bedrijf Meine Erde in 2022 een eerste locatie geopend. Hier zijn de eerste veraardingsprocessen voltooid.

Komt het ook naar Nederland?

Ook in Nederland zien we een groeiende belangstelling voor veraarden. Niet alleen bij mensen die dit voor zichzelf wensen, ook in de uitvaartbranche. In februari 2023 heeft een vertegenwoordiging van de uitvaartbranche een bezoek gebracht aan het Duitse Meine Erde. In ons land doet zich nu de interessante ontwikkeling voor dat de Wet op de Lijkbezorging wordt geactualiseerd. Over de toelaatbaarheid van andere vormen van begraven en cremeren bracht een commissie van de Gezondheidsraad in 2020 een adviesrapport uit. Ten aanzien van humaan composteren concludeerde de commissie destijds ‘dat vooralsnog onvoldoende informatie beschikbaar is om humaan composteren te beoordelen aan de hand van de opgestelde voorwaarden van het beoordelingskader.’ Inmiddels is deze informatie er wel dankzij de ontwikkelingen in Duitsland, dus dit biedt perspectief voor een mogelijke legalisatie hier.

Intussen zijn er de afgelopen jaren allerlei samenwerkingen binnen en buiten de uitvaartwereld ontstaan om onderzoek te doen naar veraarden. Zo begonnen ontwerper Rosalie Bak en Susanne Duijvestein samen De Humusator, een open onderzoek waarvanuit een project ontstond met masterstudenten Industrial Design Engineering van TU Delft. De projecten zijn in 2020 geëxposeerd bij Cube Design Museum.

Stichting Veraarden als aanjager

Een groeiende groep mensen droomt van de mogelijkheid om ooit weer bron te worden voor nieuw leven. Maar bij het toestaan van een nieuwe vorm van lijkbezorging komt veel kijken. In 2023 is Stichting Veraarden opgericht, om onderzoek naar veraarden mogelijk te maken en samenwerking rondom allerlei ontwerpvraagstukken te stimuleren.