Laten we beginnen met het slechte nieuws: een uitvaart is per definitie niet heel milieuvriendelijk. Er reist een grote groep mensen vanuit een wijde omgeving af naar een plek, om afscheid te nemen van iemand wiens lichaam doorgaans een week intensief is gekoeld of behandeld, bevindend in een omhulsel waar meestal een boom voor is gekapt of -erger nog- waar veel schadelijke stoffen zoals formaldehyde in zitten, om iets te nuttigen dat doorgaans een behoorlijke ecologische en sociale footprint achterlaat en wat bovendien soms ook nog wordt verspild, en om iemand in het eerder genoemde omhulsel ter aarde te bestellen of te verbranden, waarna soms een monument wordt gecreëerd van miljoenen jaren oud gesteente dat is weggehakt uit China of India en nooit meer terug de aarde in zal gaan.

Maar het goede nieuws: er is op ontzettend veel onderdelen van de uitvaart veel meer rekening te houden met de impact op het milieu. Hieronder sommen we een paar van deze onderdelen op ter inspiratie om hier zelf eens over na te denken.

Natuurbegraven, resomeren of composteren?

Voorlopig kun je in ons land kiezen tussen ofwel begraven ofwel cremeren (tenzij je je lichaam hebt opgegeven voor donatie aan medisch wetenschappelijk onderzoek). Vanuit het buitenland zijn er nieuwe alternatieve opties in aankomst, namelijk het duurzamere resomeren en veraarden (oftewel composteren of humusatie, lees er hier meer over), maar deze laten nog even op zich wachten. Op dit moment zijn beide opties nog niet toegestaan in Nederland.

Tussen crematieovens bestaan verschillen. Over het algemeen kun je stellen dat nieuwere crematoria nieuwere ovens hebben en dat deze duurzamer zijn. Een enkel crematorium heeft extra moeite gedaan voor verdere verduurzaming, bijvoorbeeld dat er energie wordt gewonnen uit het crematieproces waarmee het gebouw kan worden verwarmd. Enkele crematoria in het land zijn van gas af en overgestapt op elektrisch cremeren. Ook bij begraven zijn er verschillen. Op een reguliere begraafplaats is er doorgaans geen of weinig controle over wat er de grond in gaat. Zie de kopjes hierna over synthetische kleding en spaanplaat kisten.

Een nieuw fenomeen in dit kader is natuurbegraven. Hierbij word je met eeuwig durende grafrust begraven in een natuurgebied. Je gaat helemaal op in de natuur en daarom gelden strikte regels over de materialen van de kist en over de kleding van de overledene. Natuurbegraven is enorm in opkomst, omdat ook de beleving van het bezoeken van een graf totaal anders is: je wandelt door een bos of over de heide. Bovendien is natuurbegraven een financieringsvorm voor de onder druk staande natuur in ons land. Lees hier meer over natuurbegraven.

Manden, waden en eerlijke kisten

Het is belangrijk om bewust te zijn van wát er begraven of gecremeerd gaat worden. Om te beginnen de eigen kleding. Je denkt er misschien niet snel over na, maar synthetisch textiel zoals polyester kleding en nylon kousen zijn bij zowel begraven als verbranden best schadelijk. Bij begraven is het zelfs zo dat panty’s het opgaan in de grond behoorlijk hinderen. Denk dus liever aan lichte organische kleding van linnen, katoen, hennep of zijde.

Als we je één advies mogen geven: kies geen spaanplaat kist. Het is de goedkoopste kist, maar deze zit vol formaldehyde en is dus behoorlijk schadelijk voor het milieu. Kies liever voor een echte houten kist, van bomen uit duurzaam beheerde bossen. Voor niet veel geld (ongeveer 350 euro) vind je een populierenhouten kist of bij een iets ruimer budget kun je kiezen voor een Nederlands houten kist van bijvoorbeeld douglas, eiken of lariks. Eerlijke handgemaakte kisten vind je bij De Witte Veer.

Een houten kist betekent natuurlijk wel dat er een boom voor is omgekapt, en over het algemeen hebben we op onze planeet eerder een tekort dan een teveel aan bomen. Dus er bestaan ook nóg duurzamere mogelijkheden. Denk bijvoorbeeld aan een mand. Deze worden met de hand van lokaal geoogste wilgentenen gemaakt, en dit groeit natuurlijk gewoon weer terug.

Of denk aan een houten baar in plaats van een kist, het scheelt simpelweg planken. Het lichaam wordt in dit geval in een wade gewikkeld, een doek van bijvoorbeeld biologisch katoen, hennep of linnen, en op de baar gelegd. Ook de wade hoeft niet nieuw te worden gekocht, het kan natuurlijk textiel uit eigen kast zijn.

Het lichaam

Om een overleden lichaam ongeveer een week in goede staat te houden, zijn er verschillende opties. De meest bekende is koelen. Dit gebeurt doorgaans op een koelplaat, die dagen lang op een motortje koelt tot onder nul, of in een volledig gekoelde omgeving van een mortuarium. Er bestaat ook een duurzamere wijze van koelen door middel van graszoden. Deze worden op de grond gelegd onder de overledene en moeten regelmatig worden besproeid met water, dit houdt de lucht koel.

Sinds een paar jaar bestaat er in ons land een nieuw ecologisch alternatief voor koelen, de Bio Sac. Het zijn kleine zakjes die op de buik kunnen worden gelegd, met daarin korrels natuurlijk geïmpregneerde klei en actieve koolstof die vocht en geur adsorberen. Ik werk zelf erg vaak met de Bio Sac, ook omdat het lichaam op een prettige temperatuur blijft, wat uitnodigt om iemand aan te raken.

Groen vervoer

Het is niet verplicht om in een rouwauto vervoerd te worden. Het mag ook met een eigen auto als dat past. Dus bijvoorbeeld een ruime Volvo, een eigen campertje, in de caravan… Als je toch voor een rouwauto gaat, kun je kiezen voor duurzamere varianten zoals op aardgas, hybride of elektrisch in een Tesla rouwauto.

Als je nog duurzamer wilt, dan bestaan er ook een rouwfietsen. Bijvoorbeeld eentje met een aanhanger waar de kist of mand op kan, maar via uitvaartondernemer Immanuel Baan is ook de rouwbakfiets verkrijgbaar.

Ook over al het andere vervoer kan worden nagedacht. De uitvaart is een samenkomst van vaak een grote groep mensen die soms van ver moeten komen. Deze verkeersstromen zijn natuurlijk per definitie niet heel duurzaam, maar dit kun je enigszins vergroenen door een plek te kiezen die ook goed bereikbaar is per OV en niet alleen per auto.

Gifvrije bloemen, geteeld in het seizoen

Uitvaarten en bloemen lijken onlosmakelijk met elkaar verbonden. Bloemen zijn prachtig troostrijk, maar bij een uitvaart ontstaat er vaak een grote verspilling. Lees in dit artikel hoe jullie bewust kunnen omgaan met de hoeveelheid bloemen, bloemenrituelen kunnen vormgeven en hoe de bloemen ook achteraf een langere betekenis kunnen hebben.

Catering

Uiteraard vallen er ook ten aanzien van de catering duurzame keuzes te maken. Over het algemeen is de regel dat vlees en andere dierlijke producten een hoge CO2-uitstoot hebben. Een duurzame catering is voornamelijk plantaardig en gebaseerd op de beschikbaarheid van producten in het seizoen en zo veel mogelijk uit de regio. En voorkom voedselverspilling, neem de restjes gewoon mee naar huis.

Groen grafmonument

Ook een grafsteen heeft een behoorlijke impact op de aarde. Hiervoor wordt ergens in India of China miljoenen jaren oud gesteente weggehakt, onder slechte arbeidsomstandigheden, om hiermee slechts enkele decennia een graf te sieren. Wil je toch graag een steen, overweeg dan een tweedehands grafsteen. Jaarlijks worden honderden graven geruimd en er blijven veel kostbare materialen over. Geef dit een nieuw leven, er zijn genoeg steenhouwers gespecialiseerd in het opknappen van oude stenen. Je vindt zo’n steenhouwer via Circlestone. Een andere optie qua materiaal is bijvoorbeeld een biobased composiet.

Maar er zijn ook genoeg alternatieven voor een grafsteen. Zo kun je een tuintje aanleggen op het graf, bijvoorbeeld met planten en bloemen die op hun mooist zijn rond de verjaardag. Of laat een kunstwerk maken dat jullie ooit ook elders een plek kunnen geven.

Andere rituelen dan ballonnen

Een regelmatig voorkomend afscheidsritueel is het oplaten van ballonnen of het aansteken van wensballonnen. Latex ballonnen belanden ergens anders in de natuur en uiteindelijk in de maagjes van kleine dieren. Dit geldt ook voor wensballonnen, die bovendien een groot risico meebrengen van brand.

Er zijn erg mooie alternatieve rituelen te bedenken om afscheid te nemen. Zo heeft de Nederlandse ontwerper Jurianne Matter de afbreekbare Rejse bootjes ontwikkeld: lichtgevende bootjes die jullie ter water kunnen laten en ook weer uit het water kunnen halen. Je kunt de Rejse bootjes hier kopen.